Stress is een chemische reactie die optreedt in het lichaam met als doel ons te helpen bij het overwinnen van moeilijkheden.
Wanneer we voor een bepaalde uitdaging staan, wordt het lichaam in staat van paraatheid gebracht. Dit wil zeggen dat het wordt klaar gemaakt om optimaal te kunnen presteren. Door het in werking treden van het stressmechanisme worden we alerter, sneller, verbetert het leervermogen en geheugen en kunnen we efficiënter werken.
In oorsprong is dit dus een erg gezond mechanisme waartegen we ons vooral niet hoeven te verzetten. Integendeel we hebben juist een bepaalde mate van deze energie nodig om ons te kunnen motiveren en het beste uit onszelf te halen. Van daaruit kunnen we successen boeken in uiteenlopende situaties. Denk bv aan een examen, sollicitatie of een sportprestatie….
Wanneer stress je helpt groeien en presteren en je leven niet overheerst, spreken we van gezonde stress. Een stressvrij leven is van hieruit onmogelijk en ongezond om na te streven. Er is wel een verschil tussen af en toe gezonde stress ervaren en langdurig onder stress staan of zoveel van dit gevoel ervaren dat het een negatieve impact heeft op je leven.
Wanneer is stress ongezond?
In tegenstelling tot gezonde stress, houdt ongezonde stress je groeiproces tegen. De spanning stapelt zich op en je gaat juist minder presteren, kunt moeilijker nieuwe dingen leren of onthouden en in sommige gevallen ga je zelfs blokkeren.
In dit geval zendt het lichaam een waarschuwing uit en vraagt je even stil te staan en te kijken naar de omstandigheden. Wanneer je deze signalen lang blijft negeren, kan dit leiden tot een burn out of depressie.
Welke vorm je ook ervaart, het is belangrijk dat je leert stress te koesteren. Door het produceren van stress, wil het lichaam je helpen jouw levensdoelen te verwezenlijken door je in de hiervoor gewenste richting te sturen. Iedereen heeft immers doelen in zijn leven die men wilt nastreven. Wanneer deze doelen onder druk komen, treedt het stressmechanisme in werking.
Hoe ontstaat stress?
Ons stressmechanisme hebben we overgeërfd van onze vroege voorouders. Dit mechanisme hielp mensen in de prehistorie om te overleven. Wanneer zij oog in oog stonden met een gevaarlijk dier, was het nodig dat ze snel en krachtig konden reageren en zo zichzelf in veiligheid konden brengen. Hiervoor trad het stresssysteem in werking en bereidde hen voor om te vechten, vluchten of te bevriezen. Een juiste handeling op het juiste moment, maakte het verschil tussen leven en dood, eten of geen eten.
In onze moderne maatschappij heeft stress zijn nuttige functie als overlevingsmechanisme enigszins verloren. We komen zeer zelden in situaties terecht waarin we in levensbedreigend gevaar zijn. Vanuit de overerving blijft ons stressmechanisme wel werken en wordt het vooral uitgelokt door mentale factoren zonder ernstige en directe fysieke bedreiging.
We ervaren dit gevoel wanneer we bv in de file staan, onze verwachtingen niet worden ingelost, wanneer we ons zorgen maken over omstandigheden, over het willen inlossen van de verwachtingen van anderen, ….
Aanvankelijk heeft stress meestal betrekking op één levensdomein of functie zoals:
- Binnen een bepaalde context bv je werk, op school, je hobbyvereniging enz.
- In onderlinge relaties bv met je partner, je ouders, je collega’s, vrienden, enz.
- Bij de overgang van de ene situatie naar een andere bv bij een verhuis, nieuwe school, renovatie, geboorte, huwelijk, afscheid nemen, enz.
Wanneer je het stressniveau niet tijdig naar een gezond niveau kunt brengen, kan dit – vanwege zijn uitdijend karakter – gaan doorwerken op andere levensdomeinen .
Wanneer wordt stress chronisch?
Als je de stresssignalen van het lichaam voor lange tijd negeert, raakt het lichaam ontregelt. Het blijft adrenaline aanmaken waardoor dit gehalte veel te hoog wordt en je niet meer goed tot rust kunt komen. Dit komt omdat je steeds in een staat van alertheid bent. Ook de hoeveelheid cortisol in het bloed verhoogt. Dit hormoon wordt aangemaakt door de bijnieren en zorgt ervoor dat je een prestatie langer vol kunt houden. Wanneer het langdurig wordt aangemaakt raken de bijnieren uitgeput met vermoeidheid en andere klachten tot gevolg.
Wanneer je chronisch stress ervaart, blijft je orthosympatisch zenuwstelsel actief. Dit zorgt ervoor dat je verschillende lichamelijke symptomen gaat opmerken. Daarnaast gaan de hersenen zich meer focussen op het vermijden van gevaar. Hiervoor gaan ze een stuk van de denkende hersenen (de prefrontale cortex) gebruiken. Doordat je meer attent bent op het detecteren van mogelijk gevaarlijke situaties, ga je ook meer gevoelens van angst ervaren.
Naast gevoelens van stress kan jij je angstig, overspannen, vermoeid, opgejaagd, onrustig, ongedurig, geïrriteerd enz. voelen. Ook kunnen depressieve gevoelens ontstaan omdat je positieve en leuke situaties minder snel opmerkt. Omdat de denkende hersenen minder goed werken is het moeilijker emoties onder controle te houden.
Zo kan het zijn dat je vlugger agressief gaat reageren, huilbuien krijgt, sneller dingen zegt zonder na te denken en waar je later spijt van hebt… Ook ga je meer dingen vergeten, ben je minder in staat problemen op te lossen, kan je minder goed plannen, …
Je reageert dus vanuit het oeroude vecht (woede, ergernis, frustratie, nervositeit,..-) vlucht (piekeren, vermijden van situaties, uitstelgedrag…) of freeze (black out, niet meer kunnen handelen, …) mechanisme.
Hierdoor ontstaat er vaak nog meer stress en kom je als het ware in een vicieuze cirkel terecht. Na een tijdje heb je het gevoel jezelf niet meer te zijn.
Gevolgen en symptomen van stress
Chronische en ongezonde stress heeft verschillende negatieve gevolgen voor het lichaam en ons leven.
Doordat het stresszenuwstelsel of orthosympatisch zenuwstelsel actief blijft, gaan we allerlei lichamelijke klachten ervaren. Daarnaast werkt het ook door op ons algemeen welbevinden en onze denkende en lerende vaardigheden.
Dit komt omdat het de denkende hersenen mee alert maakt als terreinverkenner voor mogelijk gevaar. Hoe langer je deze signalen negeert, hoe erger ze zullen worden, hoe meer ze gaan uitbreiden en hoe meer ze zullen gaan doorwerken op verschillende domeinen in je leven.
We ervaren stresssymptomen op drie niveaus:
Lichamelijke symptomen (lichaam)
- Vermoeidheid: Wanneer je last hebt van langdurige stress, ben je vaker en langer vermoeid. Dit komt omdat het lichaam en geest voortdurend worden uitput en je hierdoor veel rust nodig hebt.
- Zwakker immuunsysteem: Omdat het lichaam erg veel energie nodig heeft voor het in stand houden van dit systeem, gaat er minder energie naar het onderhouden van het immuunsysteem. Hierdoor word je sneller ziek, voelt jij je zwakker, voelt sneller pijn, …
- Slaapproblemen: Niettegenstaande we erg vermoeid zijn, hebben we vaak last met slapen wanneer we onder constante stress staan. Dit komt omdat het de hersenen bezig houdt. Het lichaam bevindt zich in grote staat van alertheid op mogelijk gevaar en je komt moeilijk tot rust. Van daaruit ondervinden we vaak problemen met inslapen of doorslapen wanneer we onder stress staan.
- Eetproblemen: vaak wordt een knoop of blok in de maag ervaren. Dit komt omdat het stresszenuwstelsel actief is en zo min mogelijk energie wilt steken in de spijsvertering. De maag en darmen worden minder actief met maagpijn of darmproblemen zoals diarree of constipatie tot gevolg.
- Hartkloppingen: Doordat het lichaam klaar moet zijn om te vechten of te vluchten, zal je hart sneller gaan kloppen. Ook de spieren spannen zich op om een topprestatie te kunnen leveren. Wanneer je geen gevolg geeft aan deze lichamelijke signalen, blijven deze functies in werking met hartkloppingen en pijnlijke spieren tot gevolg.
Psychische symptomen (voelen)
- Zich voortdurend gespannen voelen: Doordat het lichaam en geest alert zijn op gevaar, kan het zijn dat je een voortdurende spanning ervaart. Je kunt moeilijk rust vinden en raakt lichamelijk of geestelijk oververmoeid of overspannen. Wanneer je voor langere tijd oververmoeid of overspannen bent, kan dit leiden tot een burn-out.
- Prikkelbaar: Vanuit het fight mechanisme dat in werking is getreden, ben je vlugger klaar om te vechten of agressief te reageren. Van daaruit ben je meer prikkelbaar, sneller geïrriteerd, ervaar je meer ergernissen … Ook zijn de hersenen meer gefocust op negatieve gebeurtenissen waardoor je positieve zaken in een bepaalde situatie minder gaat opmerken.
- Huilbuien of zich neerslachtig voelen: Door vermoeidheid, uitputting, het verminderd vermogen om helder na te denken en de negatieve focus, ga jij je vaker ongelukkig, onzeker en angstig voelen.
- Minder of niet meer genieten van het leven: Door het mechanisme en de gevolgen van stress is het moeilijker om plezier te hebben in het leven. Je voelt je ongelukkig, somber, zonder energie, piekert veel, hebt geen zin of je bent te vermoeid om dingen te ondernemen enz.
- Minder zelfvertrouwen: Stress heeft ook invloed op de ontwikkeling van je zelfbeeld. Door zijn uitdijende karakter gaat het op steeds meer levensdomeinen een impact hebben. Je kan minder aan, nadenken en leren gaat moeilijker, je hebt minder vat op het onder controle houden van je emoties enz. Hierdoor ervaar je soms mislukkingen of falen waardoor je zelfvertrouwen een deuk krijgt. Doordat je meer geprikkeld en onrustig bent, heeft het ook invloed op relaties die daardoor kunnen verwateren of negatief beïnvloed worden. Dit alles kan na een tijdje het gevoel geven van ‘niets meer waard te zijn’.
- Sociale isolatie: Door een gebrek aan energie, wisselend humeur, sombere gevoelens, een gebrek aan zelfvertrouwen enz. kan het zijn dat jij je meer en meer gaat afzonderen. Hierdoor worden negatieve gevoelens en een negatief beeld over jezelf nog meer versterkt.
Cognitieve symptomen (denken)
- Toename van fouten en verlaagd prestatieniveau: Doordat de denkende hersenen mee gebruikt worden bij het in stand houden van het systeem, ga je na verloop van tijd meer fouten maken, minder presteren enz. Hierdoor kan faalangst en een negatief zelfbeeld ontstaan.
- Concentratieproblemen: De hersenen zijn volledig gefocust op dit gevoel en kunnen hierdoor moeilijk met andere dingen bezig zijn. Ze fixeren zich op mogelijk gevaar en bijten zich hier in vast. Daarnaast ben je ook meer vermoeid door de lichamelijke uitputting. Zo heb je minder capaciteit over om na te denken over mogelijke oplossingen, creatief te denken, kan je moeilijker je gedachten ergens bijhouden enz.
- Geheugenproblemen: Door de verminderde concentratie, vermoeidheid en andere is het normaal dat je moeite hebt met het onthouden en leren van nieuwe dingen. Ook kan je vaak minder goed dingen herinneren. Dit omdat de hersenen overbelast zijn met het in stand houden van het stressmechanisme.
- Piekeren: De hersenen en gedachten zijn constant bezig en gaan in overdrive. Ze zijn continu op zoek naar mogelijke oplossingen en omdat het vermogen tot creatief denken is aangetast, herhalen ze steeds weer dezelfde opties. Dit alles zonder positief resultaat.
- Besluiteloosheid: Door piekergedachten, verminderd zelfvertrouwen, verminderd vermogen tot het vinden van oplossingen leidt langdurige stress vaak tot besluiteloosheid en twijfels.
Zit stress tussen de oren?
Zoals je hierboven kunt lezen, wordt stress aangestuurd door een mechanisme in de hersenen. Dus van daaruit kunnen we zeggen: ja – het zit tussen de oren.
Gezien het feit dat het mechanisme vooral in gang wordt gezet door het onbewuste brein, net zoals de ademhaling, spijsvertering enz onbewust wordt aangestuurd, stel ik liever dat het tussen de onbewuste oren zit. Het is de kunst om de onderliggende mechanismen en opnieuw bewust te maken.
Vanuit die context wordt bij stressklachten ook wel eens van psychosomatische klachten gesproken. Dit zijn klachten die geen lichamelijke oorzaak hebben. Ze worden veroorzaakt door het brein of de psyche.
Stress heeft van daaruit niets te maken met zwak zijn. Er zijn miljoenen mensen over de hele wereld die er last van hebben. Doordat het deels vanuit de overerving in de genen zit, is het een normaal verschijnsel van de natuur. In onze huidige maatschappij heeft ze echter een andere betekenis en minder functie gekregen.
Kan het zijn dat iemand gevoeliger is voor het ontwikkelen van stress?
Iedereen is vatbaar voor stress. Tezelfdertijd blijkt uit onderzoek dat ongeveer 15-20% van de bevolking een gevoeliger of meer kwetsbaar zenuwstelsel heeft en van daaruit meer vatbaar is voor het ontwikkelen van stressgevoelens. Dit komt omdat de hersenen dan sneller en anders reageren op prikkels vanuit de omgeving. Mensen met een gevoeliger zenuwstelsel worden ook wel eens hoogsensitief genoemd (HSP of highly sensitive person).
Aan de genetische aanleg kunnen we niets veranderen, wat we wel in de hand hebben is de manier waarop we met stressvolle situaties omgaan. Deze manier van omgaan met stress wordt ook wel eens ons copingmechanisme genoemd.
Iedere persoon heeft een bepaalde draagkracht en draaglast.
Draaglast is de last die we ervaren bij het voorkomen van bepaalde gebeurtenissen. Wanneer er veel op ons afkomt bv overlijden, relatiebreuk, te hoge werkdruk…. wordt de draaglast verhoogt.
Onze draagkracht is wat we aankunnen, hoeveel we kunnen dragen binnen een moeilijke situatie. Dit is afhankelijk van een aantal factoren:
- Genetische aanleg: of je al dan niet een meer kwetsbaar zenuwstelsel hebt
- Omgevingsfactoren: of je al dan niet positieve steun uit je omgeving ervaart
- Je manier van in het leven staan: De manier waarop je naar situaties kijkt erover denkt en je manier van handelen.
Iedere persoon heeft een andere balans in draagkracht versus draaglast. Dus wat voor de ene te veel is, kan voor een ander nog goed te dragen zijn. Ook is deze balans constant in beweging door situaties van buitenaf. Wanneer je draaglast voor een korte periode hoog is, is dit niet meteen een probleem. Dit wordt het wel wanneer je de balans niet meer opnieuw in een gezond evenwicht krijgt. Het in evenwicht brengen van deze balans wordt mede bepaald door je draagkracht.
Helpt medicatie tegen stress?
Nee, medicatie helpt niet om stress op te lossen. Het kan je wel helpen met bv inslapen of doorslapen, het afvlakken van lichamelijke symptomen enz. Medicijnen kunnen een goede tijdelijke oplossing zijn wanneer je plots wordt overspoeld door emoties welke je zelf op dat ogenblik niet kunt controleren. Dit kan bv optreden na verlies van een dierbare. Op lange termijn kan echter gewenning en afhankelijkheid optreden.
Medicijnen doen enkel aan symptoombestrijding, je leert niet luisteren naar je lichaam en met je klachten omgaan of de onderliggende oorzaak ervan op te lossen. Ook wordt vaak een verergering van klachten vastgesteld na het stoppen van de medicatie.
Helpen verslavende middelen tegen stress?
Middelen zoals alcohol, nicotine, cafeïne, drugs of andere helpen niet om stress te doen dalen. Zij kunnen, net als medicatie, een tijdelijke vermindering van de symptomen in de hand werken.
Ze leren je niet met stressgevoelens omgaan waardoor deze niet zullen verminderen.
Daarnaast treedt ook gewenning op. Het risico bestaat dat je telkens grotere hoeveelheden van een middel dient te gebruiken om de symptomen te onderdrukken. Hierdoor verhoogt het risico op verslaving zonder dat de stressklachten worden opgelost.
Wat helpt wel om mijn stress te behandelen?
Om erger te voorkomen is het goed zo snel mogelijk te handelen bij het optreden van de eerste symptomen van ongezonde stress. Indien je niet goed naar je lichaam luistert, zal het zijn signalen versterken met een chronisch gevolg. Door het tijdig aanpakken van negatieve stressgevoelens kan je voorkomen dat je in een vicieuze cirkel terecht komt en hiermee erger voorkomen.
Wanneer je last hebt van gevoelens van negatieve stress is het belangrijk op zoek te gaan naar wat je lichaam juist wilt zeggen. Wat is de onderliggende oorzaak van deze gevoelens? Vanuit deze conclusie kan je op zoek gaan naar oplossingen. Gezien het, in deze fase, soms moeilijk is helder na te denken, kan coaching helpend zijn bij het aanpakken van ongezonde stress.
Wil je graag samen op weg?
Ben je op zoek naar iemand die jou, of je kind, in zijn groeiproces kan ondersteunen? Neem dan eens een kijkje op de website van de praktijk en ontdek wat Yoeka voor jou kan betekenen. Of plan je afspraak voor een gesprek.
Yoeka biedt oplossingsgerichte therapie voor kinderen (vanaf 7 jaar), jongeren en volwassenen bij angst- en stress gerelateerde klachten. En loopbaanbegeleiding met loopbaancheques erkend door VDAB.
Plan een afspraak
Vragen?
Heb je nog vragen, neem dan gerust contact op via onderstaand formulier. Of stel ze aan Charlotte de mot onze chatbot.